माझखण्ड विहारमा जाँदा

बोधिज्ञान भन्तेको अगुवाईमा विहारभन्दा पूर्वको पोखरी डाँडाको भ्रमणमा गयौं । उकालो बाटो हिंड्दै गर्दा बीचमा पोखरीलाई छोपेर बुद्धमूर्ति राखिएको चैत्य देखियो । त्यस ठाउँमा विहारको शाखा विहार बनाउने योजना रहेछ । त्यसभन्दा अझै माथि उकालो चढ्दै गर्दा फराकिलो ठाउँ भेटियो जहाँबाट माझखण्डको दृष्य अझै राम्रो देख्न सकिन्छ ।

थेरवाद बौद्ध सम्पदायसम्बद्ध भिक्षुहरू असारदेखि तीन महिनासम्म एउटै विहारमा बस्ने प्रचलन छ । यस अवधिमा भिक्षुहरू बौद्ध धर्म–दर्शनको अध्ययन, अध्यापन तथा शील पालन गरी विनयअनुसार समय बिताउने गर्दछन् । वर्षावास समापनको अवसरमा ती विहारहरूमा कार्तिक महिनाभर भिक्षुसंघलाई कथीन चीवर दान गरी उत्सव मनाउने गरिन्छ ।

ललितपुरको दक्षिण भेकमा रहेको इकुडोल (बागमती गाउँपालिका) को माझखण्डस्थित थेरवादी बौद्ध विहारमा कथीन दानको उत्सव थियो । पाँच छ वर्षअघिदेखि माझखण्डको नाम सुन्दै आइरहेको छु । त्यहाँबाट प्रबजित हुनु भएका एकदुई जना भन्ते गुरुमांहरूबाट यो नाम सुनेको हुँ । यस वर्ष विश्वशान्ति विहारका प्रमुख बोधिज्ञान महास्थविर त्यस माझखण्ड बुद्ध विहारमा वर्षावास बस्नुभएको कारण यो गाउँको चर्चाले चुली नै चुम्यो । उहाँले सामाजिक संजाल फेसबुकमार्पmत त्यस विहारमा भएका विभिन्न गतिविधिलाई पोष्ट गर्नुहुन्थ्यो । त्यहाँको प्राकृतिक वातावरण देखेर जो कोहीलाई मनमोहक बनाउँथ्यो ।

कार्तिक पूर्णिमाभित्र कथीन उत्सव सकाउनुपर्ने नियम रहेकाले २९ गते विश्वशान्ति विहारको कथीन उत्सव सकाएर माझखण्ड जाने तरखरमा लाग्यौं । बोधिज्ञान भन्तेले गाडीको सबै ब्यवस्था गर्नुभएको थियो । भन्ते अनागारिका गुरुमांहरूलाई पजेरो ८ वटा र उपासक उपासिकाहरूलाई ठूलो गाडी ३ वटा को व्यवस्था गर्नुभएको थियो । भोजन सकाएर सबैजना हामी दिउँसो १ बजे गाडी चढेर गयौं । लगनखेलमा पनि केही उपासिका रहेको खवर पाएर हाम्रो गाडी सातदोबाटोबाट चापागाउँ जाने दोबाटोमा रोकियो । माझखण्ड जानका लागि यो बाटो मुख्य रहेको छ भने बुंगमतीबाट छम्पीहुँदै जाने बाटो पनि रहेछ । चापागाउँबाट माझखण्ड चल्ने रुट बस नै थियो । चापागाउँ जाने बाटोमा केही उपासिकालाई कु¥यौं । पछि थाहा भयो, आप्mनै टोलका साथीहरू रहेछन्, रमाईलो हुने भयो भनेर दंग भयौं ।

गाडी सातदोबाटो हुँदै सुनाकोठी, बज्रबाराही, लेले, टिकाभैरब पुग्दा दायाँ मोडियो । सीधा बाटो कोन्ज्योसोम गाउँपालिका जाने रहेछ । त्यहीं नजिकै भट्टेडाँडा देखियो जहाँ पाकिस्तानी हवाईजहाज दुर्घटना भएको थियो । सातदोबाटोेदेखि चापागाउँसम्म पिच बाटो थियो भने यहाँ पुगेर पिच बाटो सकियो । बाटो फराकिलो पारिंदै थियो ।

भट्टेडाँडाको फेदमा बसेर एकछिन माथि डाँडालाई नियालें । त्यो दुर्घटनामा मेरो काका रेफ्रि हिरारत्न बज्राचार्यलाई गुमाउनु परेको थियो । डाँडामाथि हुस्सुले अँगाल्न आईपुग्यो । एकैछिनमा कहाँबाट हुस्सुले ढाक्यो पत्तै भएन । माझखण्डमा चिसो हुने भनेको सुनेर बाक्लो ज्याकेट र ट्राउजर लगाएर गएको थिएँ । भट्टेडाँडालाई पृष्ठभूमिमा राखेर साथीहरूसँग फोटो खिच्यौं । सबै गाडी रोकेर भेटघाट गरियो । त्यहाँदेखि बाटो खाल्डाखुल्डी र उकालो ओरालो हुने भएकाले पहिलो पटक आएकाहरूले बाटो नबिराऊन् भनेर सँगै हिंड्ने भनियो । यहाँसम्म कुनै समस्या आइपरेन ।

जब जब अगाडि बढ्दै गयौं, बाटो साँघुरो अनि उकालो ओरालो सुरु भयो । कतै बाटो नै नभएर खोल्सा तर्दै जानुपर्नेे । गाडीले उफारेको उफारेई । कोही त डरले झ्यालबाट पहाडको भीर हेर्नै सकेनन् । यस्तो बाटो हिंडिरहेकोले मलाई भने त्यति डर लागेन । ठूलो गाडी भएकाले मोडमा गाडी हिंडाउन एकपल्ट ब्याक गर्नुपर्ने । हामी बसेको गाडी चाहीँ त्यतैको रुटमा चल्ने गाडी भएकोले सजिलै चलाउनु भयो । तर एउटा ठूलो गाडी खोकना बुंगमतीतिर चलाउने प¥यो, विचरा त्यो गाडीको ड्राईभरलाई धेरै मुश्किल परेको थियो ।

हामी बाटो भरि अब कति लाग्छ पुग्नु भनेर सोधेको सोध्यै । एउटा डाँडा कटेपछि फेरि अर्को । त्यहाँ पुगेपछि फेरि अर्को । कतिवटा पहाड काट्यो यादै भएन । बल्ल छपेली भन्ने ठाउँ आएपछि एकजना उपासकले ऊऽऽऽ त्यो डाँडा माझखण्ड विहार हो भनी देखाए । आधा घण्टा लाग्छ भनेको गाडी झण्डै ७ घण्टापछि बल्ल पुग्नै लागेको थियो, राति शीतले भिज्दै गरेपछि बाटो चिप्लो हुनथाल्यो । शुरुदेखि केही समस्या नभएको गाडी पनि बाटो चिप्लो भएर तान्नै सकेन । १० र१५ मिनेट त्यहीँ अड्कियो । विहार पुग्न आधा घण्टा मात्र बाँकी थियो, के गर्ने ? पहाडको बाटो अरुभन्दा नि हाइटमा पुगेकोले चिसो बढ्न थाल्यो । बल्लबल्ल एक बोरा बालुवा फेला पारेर ओछ्याएपछि बल्ल गाडी गुड्यो । यतिखेर भने मलाई अलि डर लाग्यो । सिपालु ड्राईभरलाई पनि मुश्किल परेको थियो यो ठाउँमा । ४ घण्टामा पुगिन्छ भनेको ठाउँ पुग्न झण्डै ७ घण्टा जति नै लाग्यो । जे होस् सकुशल माझखण्ड बुद्ध विहार पुग्दा राती ८ नै बजिसकेकोे थियो ।

विहार पुग्ने बित्तिकै एकछिन आराम गरेर खाना खाने समय भइसकेको थियो । विहारका उपासक उपासिकाहरूले खाना तयार गरिसकेका थिए । राति खाना खाइसकेपछि हामी साथीहरूसँगै दकिला अरियञाणी गुरुमांको घरमा बास बस्न गयौं । झण्डै २ सयजना भन्ते गुरुमां, उपासक–उपासिकाहरूलाई उहाँ लगायत मेत्ता भोलुन्टरका साथीहरूले खाने बस्ने सबै ब्यवस्था गरेका थिए ।

कथीन उत्सवको २ दिनअघि पुगेको भएर हामीलाई एक दिन राम्ररी माझखण्ड गाउँ घुम्ने अवसर मिलेको थियो । नेपाल बन्दको हल्लाले गर्दा २ दिन अघि नै हामी त्यसतर्पm लागेका थियौं । राति चिसो बढ्दै गयो । बाहिर शौचालय जान पनि चिसोका कारण अल्छी लाग्ने । पानी पनि छुनै गा¥हो । गाउँतिर घरभन्दा अलि पर शौचालय हुने गर्छ । सरसफाईको हिसाबले राम्रै लाग्यो । घर नजिक गोठ पनि रहेछ, बिहान सबेरै उठेर हेर्दा मात्र थाहा भयो । बिहान सूर्योदयभन्दा अगाडिको दृश्य अति नै मनमोहक थियो । मानिसहरू सूर्योदयको दृष्य हेर्न नगरकोट, पोखराको सराङकोट जाने गर्छन् । यो ठाउँ पनि कम्तीको रहेनछ । साथीहरू सूर्योदयको दृष्य क्यामेरामा कैद गर्न तल्लीन थिए । पूर्वमा रहेको पोखरी डाँडाबाट सूर्योदयको दृष्य राम्ररी देखिन थाल्यो । पश्चिममा रहेको चिहान डाँडा पनि घाम लाग्दै गरेपछि अति नै राम्रो देखिन्थ्यो । विहारको दक्षिण भागमा पहाडको फेदमा बागमती नदी बगेको देखिन्थ्यो । उत्तरतर्फ छपेली डाँडा, भट्टेडाँडा अनि हिमाली श्रृंखला स्पष्टै देखिन्थ्यो । यो दृष्य अहिलेसम्म पनि आँखामा नाच्न आउँछ । बिहान वरिपरिको दृष्यावलोकन गर्दैगर्दा हिजोको थकाई बिर्सियो । विहारबाट देखिने अगाडि डाँडामा हेटौंडा जाने नयाँ बाटो पनि बन्दै गरेको देखिन्थ्यो । चारैतिर हरियो डाँडैडाँडा बीचमा माझखण्ड विहार रहेको छ ।

बिहानको जलपान सकेपछि बोधिज्ञान भन्तेको अगुवाईमा विहारभन्दा पूर्वको पोखरी डाँडाको भ्रमणमा गयौं । उकालो बाटो हिंड्दै गर्दा बीचमा पोखरीलाई छोपेर बुद्धमूर्ति राखिएको चैत्य देखियो । त्यस ठाउँमा विहारको शाखा विहार बनाउने योजना रहेछ । त्यसभन्दा अझै माथि उकालो चढ्दै गर्दा फराकिलो ठाउँ भेटियो जहाँबाट माझखण्डको दृष्य अझै राम्रो देख्न सकिन्छ । सबैजना फोटो खिच्न ब्यस्त भए । फराकिलो फाँटको बीच भागमा अनौठौ एउटा ढुंगा रहेछ यो ढुंगामाथि बसेर फोटो नखिच्ने शायदै कोही होलान् । केही बेर घुमघामपछि विहारको पश्चिमतिर रहेको चिहान डाँडा र वरिपरिको बस्ती घुम्न गयौं । विहारका संस्थापक चन्द्रबहादुर स्याङतानले आप्mनो घरमा स्वागत गरी हामीलाई दुहुनो भैंसीको तातो दूध ख्वाउनुभयो । सहरमा पाइने दूधको स्वादभन्दा धेरै फरक । उनको घर वरिपरि सानो सानो छाप्रो अनि खेतमा तोरीको पूmलले पुरै पहेंलो देखिन्थ्यो । यस्तो रमाइलो मनमोहक दृश्य सहरमा हेर्न मुश्किल भइसक्यो ।

माझखण्ड हरियाली हुनुमा यस विहारका संस्थापक अध्यक्ष चन्द्रबहादुर स्याङतानको ठूलो योगदान रहेको छ । ८४ वर्षका उनी भर्खरको ठिटाजस्तै ठमठम हिंड्न सक्ने, अहिले पनि । उहाँको प्रयासले नाँगो डाँडा सबै हरियाली भएको रे । २०३४ सालतिर तत्कालीन चापागाउँका प्रधानपञ्च सन्तलाल महर्जनको अगुवाईमा गाउँमा पानी र बाटोेको व्यवस्था उनैको प्रयासले बनेको थियो । त्यति मात्र होइन, गाउँमा कुनै स्कुल थिएन रे पहिला । भारतमा जाँदा त्यहाँका नानीहरू स्कुल गएको देखेर उहाँकै प्रयासमा जनजागृति मावि बनेको बताउनुभयो । अहिले यो स्कूलको भवन नयाँ संरचनामा भव्य बन्दै गरेको देख्यौं । उहाँका छोराहरू त्यही स्कुलमा पढेर शिक्षक बनेका छन् । २०५३ सालमा बर्माबाट नेपाल आउनु भएका बर्मी भिक्षु जटिलबाट उहाँलाई बौद्ध धर्ममा लाग्न प्रेरणा पाएको थियो । उहाँको प्रयासले ५ फिटको बुद्ध मूर्ति थाईल्याण्डबाट प्राप्त भएपछि विहार निर्माण गर्ने जोस जाँगर आएको थियो । २०५८ सालमा ललितपुर जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट स्वीकृति पाई निर्माण गर्न थालेको विहार २० वर्ष पछि बल्ल निर्माण सम्पन्न भएको थियो ।

मोटर बाटो नभएको छपेलीदेखि दिनमा एकजनाले डण्डी, आधी बोरा सिमेन्ट, रोडा अनि खोलाबाट बालुवा बोक्दै विहार निर्माण गरेको पनि सुनाउनु भयो । विहार बनाउन ललितपुर इखालखुका काजीलाल डंगोल आदि साथीले उपत्यकाका प्रत्येक विहार र बाहिर बाग्लुङसम्म गएर चन्दा संकलन गरी विहार निर्माण गरेको कुरा सुन्दा कथाजस्तै लाग्यो । जे होस् उहाँहरूको मेहनत परिश्रम अथक प्रयासलाई हामीले दुई हात जोडेर साधु साधु साधु भन्न कर लाग्छ ।

विहार बनिसकेपछि एक जना स्थानीय तपस्सी भन्ते बस्नुहुन्थ्यो । वर्षावास पनि बस्नु हुन्थ्यो रे तर यस पालि २०७८ सालमा विश्वशान्ति विहारका बोधिज्ञान भन्ते वर्षावास बस्नु भएपछि यो ठाउँको मुहार फेरेको छ । विहार विहार जस्तै भएको छ । वर्षावास ३ महिना स्थानीय बासिन्दाहरूलाई ध्यान भावना गराउने, परियत्ति शिक्षा पढाउने बालबालिकाहरूलाई पाठहरू सिकाउने गर्नु भयो । यी सबै बौद्ध गतिविधिहरू सामाजिक संजालमा उहाँ हरेक समय पोष्ट गर्नुहुन्थ्यो । जसले गर्दा काठमाडौंलगायत विभिन्न ठाउँका मानिसहरू समय समयमा त्यहाँ गएर ध्यान भावना गर्ने भन्तेलाई भोजन दान गर्ने आदि कार्यहरू गर्नुभयो । यसरी माझखण्ड विहारमा धार्मिक गतिविधिहरू बढदै गएपछि श्रद्धालु दाताहरूले त्यस विहारलाई अझ राम्रो बनाउने चाहना राख्नुभयो । श्रद्धेय बोधिज्ञान भन्तेको प्रयासमा विहारको पछाडि अनागारिका भवन र उपासिका भवन बन्न थालेको छ । हामी जाँदा त्यस ठाउँमा पुरानो जस्ता पाताले छोपेको टहरा मात्र थियो, जहाँ भान्छा बनाईराखेको थियो भने एउटा टहरामा भन्ते गुरुमांहरूलाई भोजन गराउने कोठा रहेको थियो । साढे दुई तल्लाको यस विहारमा तल्लो एक तल्ला मुख्य हल रहेको छ जहाँ बुद्धको ६ फिटको मूर्ति ललितपुरका पूर्व प्रधानपञ्च एवं भूपू मन्त्री बुद्धिराज बज्राचार्यले स्थापना गर्नुभएको रहेछ । दोस्रो तल्लामा जटिल भन्तेबाट प्राप्त थाइल्याण्डको बुद्ध मूर्ति राखिएको छ । कौसीमा श्रद्धेय धर्मपाल भन्तेको प्रयासबाट प्राप्त भगवानको अस्थिधातु राखेर चैत्य बनाइएको छ । यही अस्थिधातुका कारण विहारको नाम माझखण्ड धातु चैत्य विहार राखियो ।
भोलिपल्ट कथीन उत्सवको शुरुवात भयो । बिहान सबेरै उठेर जलपान सकेपछि सबैजना विहार नजिक रहेको बस्तीमा कथीन चीवरको शोभायात्रा शुरु भयो । एकदम उत्साहजनक रुपमा काठमाडौंदेखि आउनु भएका भन्ते गुरुमांहरू उपासक उपासिकाहरू साथै स्थानीय बासिन्दा आप्mनो पहिरनमा सजिएर कथीन उत्सवमा भाग लिन आएको देख्दा अति नै खुशी लाग्यो ।

माझखण्ड तामाङ बाहुल्य गाउँ हो । उनीहरू प्रायः बुद्ध धर्म नै मान्छन् । तीन दिनको माझखण्ड बसाई निकै स्मरणयोग्य सुखद रहेको थियो । त्यहाँको रमणीय हरियाली वातावरण, गाउँलेहरूको सरल सहज मिजास सहयोगी भावनाले निकै प्रेरित बनायो ।
कथीन कार्यक्रम सकेर काठमाडौं फर्किनुपर्ने, अनि बल्ल बाटो सम्झियौं । आउने बेला त जसो तसो आइयो, फर्कने चाहीँ कसरी ? भन्ने पीर पर्यो । भोजन सकेर १ बजेतिर नै गाडी चढिसकेका थियौं । त्यस्तै पाँच मिनेट मात्र के गुडेका थियौं, अगाडिको गाडी बिग्रेर झण्डै २ घण्टा त्यहीं अड्कियौं । कीर्तिपुरको एउटा गाडीबाहेक अरू त्यहीं फस्न पुग्यौं । कोही कोही हिंडेरै तल पुगे । बल्ल बल्ल बनिसकेपछि गाडी गुड्न थाल्यो र बल्ल सन्तोषको सास फे¥यौं ।