काठमाडौंका ठुल्ठुला स्तूपहरूमध्ये एक र महत्वपूर्ण बौद्ध स्थलका रूपमा खास्ति महाचैत्यलाई पनि लिने गरिन्छ । तिब्बती तथा नेपाली, विशेष गरी महायानी बौद्धहरू यस चैत्यप्रति आकर्षित छन् । आजभोलि बौद्ध वा बौद्धनाथ नामबाट बढी प्रचारमा आएको यो महाचैत्यको मौलिक र स्थानिय नाम खास्ति महाचैत्य हो भने यसैलाई तिब्बती भाषामा झ्यारुङ्खास्योर भनिन्छ । काठमाडौं उपत्यको स्वयम्भू महाचैत्यजस्तै यो पनि नेपालको पहाडी भूभागअन्तर्गत पर्दछ तर आजभोलि उत्तरी नेपालको बौद्ध समाजको सम्बन्धय यससँग बढी घनिष्टता बढेको पाइन्छ । यही भएर यस स्तूपलाई पनि स्वयम्भू महास्तूपलाई जस्तै यहाँ समावेश गरिएको हो ।
यस महाचैत्यको निर्माणका सम्बन्धमा अनेकौं खालका कथा एवं किम्वदन्ती प्रचलित छन् तर कुनैले पनि ऐतिहासिकता सिद्ध गर्न सकिएका छैनन् । निर्माताका सम्बन्धमा पनि किटान गरेर भन्न सकिएको छैन तर ऐतिहासिक श्रोतले यसका निर्माता सातौं शताब्दीका राजा शिवदेव प्रथमको संभावना बढी देखाउँछ । यसरी नै यस स्तूपलाई आचार्य पद्मसंभवसँग पनि जोडिएको पाइन्छ ।
काठमाडौंको केन्द्रबाट ११ किलोमिटर पूर्वमा अवस्थित यो महाचैत्य विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत छ ।
(साभारः उत्तरी नेपालमा बाैद्ध धर्म)
