‘‘हेर्दा बाहुनडाँडालाई जोन उडले धेरै दिएजस्तो देखिन्छ तर धेरै पाउने त जोन उड आफै पो हो त ।’’
अर्खलेबेसी पुग्दा दिउँसो चार बजिसकेको थियो । लमजुङको सदरमुकाम नजिकैको गाउँ खुदी हुँदै आएको, नाइचेमा वास बस्न जाने योजना थियो । त्यहाँबाट मस्र्याङ्दी नदी तर्नु पर्दछ । एउटा झोलुङ्गे पुल रहेछ । पुलको पारी एक प्रकारको तमासा नै भइरहेको थियो । भएको के रहेछ भन्दाखेरि उताबाट राङ्गा ल्याउन लागेका, तर राङ्गा पुल तर्न ज्यान गए मानको होइन, डराएर । पहिलो राँगो त्यस्तै दश फीट जति अगाडि बढिसकेर उईँक्क पनि नचलेको, अर्को मान्दै नमानेको । टाउको छोपेर हिंडाउने प्रयास पनि गरेका रहेछन्, तर पुल हल्लिएर डराएछन् । यसै त ढिलो भइसकेको, त्यसमा पनि ढिलो गर्दा नाइचे पुग्न समस्या हुने भएकाले बाटो लाग्यौं । पुल तरेपछिको उकालो नै लामपातेको उकालो रहेछ ।
ओर्खलेबेसीमा लोकनाथ घिमिरेसँग परिचय भएको थियो । बाहुन डाडाँको एउटा विद्यालयका शिक्षक । घरतिर जान लागेका । लामपाते डाडाँसम्म सँगै हुने भएकाले सँगै हिडेका थियौं । बाहुन डाँडाको नाम थुप्रै सुनेको भएपनि पुग्न पाएको छैन । यसअघि यसै डाँडाको मुन्तिर रहेको तातोपानीमा नुहाएको थिएँ । यस पल्ट भने त्यहाँ जाने योजना छैन । नेपालका केही गाउँठाउँ यस्तो पनि पाइन्छ, जसको नाउँ एक जातिको हुन्छ तर त्यहाँ त्यस जातिको नामोनिशान नै हुन्न । कुनै बेला त्यस जातिको बसोवास हुने भएर गाउँकै नाउँ रहन जाने तर तिनीहरू विस्थापित वा बसाईसराई गरेर अन्त गएपछि यस्तो हुने गर्दछ । बाहुन डाडाँ भने त्यस्तो होइन रहेछ । बाहुन नै बाहुनको गाउँ भएरै बाहुन डाडाँ राखिएको । बाहुन, त्यसमा पनि घिमिरे थरका बाहुन । लोकनाथका अनुसार कतैबाट कसुमाकर घिमिरे भन्ने व्यक्ति यस डाडाँमा आएर बसेका थिए र उनैका सन्तानहरू नै हाल बाहुनडाडाँका घिमिरेहरू हुन् । वास्तवमा गुल्मी जिल्लामा घमिरे भन्ने एउटा सानो ठाउँ छ, त्यस गाउँका बाहुनहरूको थर सोही घिमिरे गाउँबाट नै घिमिरे बनेको हो । अर्थात् घमिरे गाउँका गाउँलेको नाम नै घिमिरे हो र हाल ब्राम्हणहरूको एक समूहको थर वा पहिचान नै घिमिरे बनेको छ ।
लोकनाथ भन्छन्– ‘‘सर, आधुनिक जमानामा हाम्रा रीतिथितिहरू फेरिंदै गएका छन् । अरुको त के कुरा, हामी ब्राम्हणहरूकै नै रीतिथिति फेरिंदो छ । पहाडिया ब्राम्हणहरूको संस्कृति संस्कारको अध्ययन गर्न उपयुक्त ठाउँको खोजी गर्न नै मुस्किल पर्ने भइसक्यो । तर, धन्दा नमान्नुस्, कुनै बेला यस विषयमा अध्ययन गर्ने सोच आयो भने हाम्रो बाहुन डाडाँ आउनुस्, सबै कुरा पाउनु हुनेछ । हिन्दू धर्मअनुसार गर्नुपर्ने सम्पूर्ण रीतिथिति र संस्कार संस्कृृति कायम नै छ ।”
‘‘ब्राम्हण समाजमा रामायण नाटकको मञ्चन गराइने परम्परा छ, हाम्रो गाउँमा पनि यसको मञ्चन गराइन्छ’’ उनी भन्छन्– ‘‘हाम्रो गाउँमा त्यसको गुरु म आफै हुँ ।’’
लेखक जोन उडको ‘माइक्रोसफ्टदेखि बाहुनडाँडासम्म’ पुस्तक प्रकाशित भएपछि बाहुन डाँडाको चर्चा चुलिन थाल्यो । भनें– ‘‘जोन उडले धेरै गरेको हो, हैन त ?’’
लोकनाथले ठाडै अस्वीकार त गरेनन् तर स्वीकारोक्ती पनि होइन । घुमाउरो पारामा आफ्नो कुरा राखे–‘‘हेर्दा बाहुनडाँडालाई जोन उडले धेरै दिएजस्तो देखिन्छ तर धेरै पाउने त जोन उड आफै पो हो त ।’’
‘‘बाहुन डाडाँमा पहिल्यैदेखि स्कूल थियो । स्कूल राम्रैसँग चलेको पनि थियो । तर बिचमा आएर अलि कमजोर बन्यो ।’’ बाहुन डाँडाको इतिहास बताउन थाल्छन्, लोकनाथ । म उत्सुक थिएँ, बाहुन डाडाँको कुरा सुन्न । उनी आफ्नो कुरा अगाडि बढाउँछन्– ‘‘हामी कवि माधव प्रसाद घिमिरेको नाममा एउटा वाचनालय बनाउने भनेर लागेका थियौं, स्वयं माधव घिमिरे र अन्यबाट पुस्तकहरू संकलन गरेका पनि थियौं तर स्थानाभावले त्यसलाई त्यही स्कूलको एउटा कोठामा हाल्यौं र पछि स्कूलमा नै गाभ्यौं ।’’
लोकनाथ जोन उडका सम्बन्धमा सुनाउँछन् – ‘‘आजभन्दा पन्द्रह वर्षअघि जोन उड हाम्रो बाहुनडाडाँ पुगेका रहेछन, हामीलाई थाहा नै थिएन । तर बाहुन डाडाँमा पुगेपछि उसको जीवन नै परिवर्तन भएको रहेछ । किताव पढिसकेपछि मात्रै थाहा भयो ।’’
यस अघि सोचेको थिएँ, बाहुन डाडाँमाथि जोन उडको ठूलै कृपा परेको छ । शिक्षाको उज्यालो धपक्कै बलेको होला । एक चोटी त हेर्न जानु पर्ने हो । तर यो त भ्रम पो रहेछ । लोकनाथ भन्छन्– ‘‘यो भ्रम तपाइलाई मात्र होइन धेरैमा रहेको पायौं । पुस्तक प्रकाशनपछि ‘रुम टु रीड’का प्रतिनिधिहरूसँग भेट गर्न गएँ । मेरो गुनासो थुप्रो थियो । लामो कुरा पनि भयो । पछि दुवै तर्फको संयोजकको रूपमा मलाई तोकिएको छ । केही किताव दिइसकेको छ भने केही आउन बाँकी छ । जोन उड आफै पनि एक पल्ट पुनः बाहुन डाँडा आउने कुरा’नि छ ।’’
कुरा गर्दागर्दै लाेकनाथ टक्क अड्छन् र उभिएरै कुरा गर्छन् । हिड्दै कुरा गरेकाे भए जाती हुन्थ्याे नि, गन्तव्यमा चाँडै पुगिन्थ्याे । बरू त्यहीँ बसेर कुरा गर्न थाले । पछि अाइराख्ने सहयात्रीहरूलाइ पर्खेकाे पाे रहेछ । बाटाे त्यहीँबाट फाट्ने र फाटेकाे बाटाेबाट बाहुनडाँडा जाने रहेछ । एक रात बाहुनडाँडामै काटेर नाइचेतर्फ लाग्ने कि भन्ने लाेकनाथकाे प्रश्नमा साथ दिन सकेनाैं । नाइचे जसरी पनि पुग्नैपर्ने वाध्यता हामीलाइ थियाे । गाउँ हेर्नु थियाे, अनि गाउँभन्दा अलि पर पहरामा मह काढ्ने ठाउँमा पुग्नु थियाे । यसै पनि ढिलाे भइसकेकाे थियाे । हामीसँग विदावारी भएर लाेकनाथ बाहुनडाँडातिर उक्ले भने हामी नाइचेकाे लागि पाइला चाल्याैं ।
