कोरोनाले ब्युँताइदिएको बाटोमा

भोजपुरको हतुवागढीका लागि हिडेका हामी धनकुटाको भेटेटारभन्दा अलिअगाडि एउटा होटेलमा वास बसेका थियौं । विहानै पुनः बाटो लाग्छौं । बाटो लाग्दालाग्दै काठमाडौं बस्ने हिमालधन राईसँग फोनमा सम्पर्क भयो । फोन सम्पर्क गर्नुको खास कारण बाटोबारे सोध्नलाई नै हो । हाम्रो यात्राको पारा सुनेर उत्तिखेरै जंगिनु भयो– ‘‘के खान यत्रो बाटो लाग्नु भएको ? जानुअघि यस्सो सोध्नु पनि त पर्छ नि । जानुस् अब दिनभरको बाटो … । फर्कनुस्, फर्केर धरान जानुस्, र चतरातिर लाग्नुस् । अनि अरुण नदीमा मोटरबोट चढेर जाँदा हतुवागढी पुगिहालिन्छ नि, जम्मा तीन घण्टाको बाटोलाई किन दिनभर लगाउने ?’’

चतरा भएर जाने कुरा हुन्जेल हाम्रो गाडी नमस्ते झरना जाने बाटो पुगिसकेको थियो । ड्राइभरले ‘गाडीलाई फर्काउँ कि सर ?’ भन्नु पनि भयो । असमन्जस्यमा प¥यौं । तर पछि मात्रै बुझ्यौं, चतराबाट हतुवागढी सोझै पुगिन्न । मोटरबोट चढ्नु पर्ने रहेछ । सार्वजनिक यातायातमा यात्रा गरेको भन्ठानेर त्यो बाटो सुझाउनु भएको रहेछ ।

धनकुटा बजार त पहिले पनि पुगिसकेको हो । यहाँबाट उक्लिएर हिले बजार पुग्यौं । त्यहाँ विहानको चियानास्ता गरी पुनः पश्चिम हेर्दै अगाडि बढ्यौं । रामनगरमा खाना खाएर अरुण खोलामाथि बनेको पुल तरेर बल्ल भोजपुर जिल्ला प्रवेश ग¥यौं । जिल्ला प्रवेश गर्दादेखि कहीँकहीँ बाहेक सबै बाटोमा कालोपत्र गरिएको हुँदा सलल बढ्न पायौं । भोजपुर बजारको टक्सार पनि पुग्यौं । टक्सार त धेरै अघिदेखि सुन्दै आएको नाम, मेरो लागि त भोजपुरको पर्याय नै टक्सार भइरहेको थियो । तर गन्तव्य यो होइन । केही हेर्न रोकिनुको अर्थ हो, पुग्नु पर्ने ठाउँमा ढिलो पुग्नु र बन्दोबस्त गर्न कठिनाइ भोग्नु । एकै छिन भएपनि टक्सारमा यस्सो हेर्ने रहर पूरा गर्न सकेनौं र गाडीलाई सिधा दक्षिणको बाटो झ¥यौं । अघिसम्म पीच बाटोमा सलल गुडेको बाटो अब भने कच्चीबाटोको स्वाद मज्जैले चाखियो । नागबेलीे बाटो हुँदै डाँडाको माथि टुप्पोमा पुग्ने अनि त्यसरी नै नागबेली पर्दै झर्ने डाँडा एउटा मात्रै हो र ? कहिलेकाहीँ यस्तो यात्रा रमाइलो पनि हुन्छ । तर हाम्रो लागि यो अत्यास लाग्दो नै भयो । अर्को विकल्प पनि थिएन । रामप्रसाद राई गाउँपालिकाको बाटो भएर पनि गुड्यौं । यही बाटोबाट अलि भित्र रहेछ राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको जन्मघर ।

हतुवागढी पुग्नुको हाम्रो एउटै मात्र उद्देश्य हो, गढी नै हेर्ने । गढीकै अध्ययन गर्न पुगेका थियौं । वल्लोकिरात, माँझकिराँत र पल्लोकिराँतको भौगोलिक विभाजन वा पहिचान भलै राजा पृथ्वीनारायण शाहपछि राणाकालको प्रशासनिक इकाई हो । तर हो, प्राचीनकालदेखिको किरात थलो । पर्याप्त अध्ययन नहुनु, प्रमाण पनि नासिनु र आआफ्नै डम्फू बजाएर हिड्दाका कारण गुजुल्टिएको यस क्षेत्रको इतिहास उधिन्ने प्रयास केही समय यता गर्दै आइरहेको मलाई हतुवागढीकै अध्ययनका लागि पुग्नु सो¥हमा सत्र भइहाल्यो । माँझकितात खण्डमा पर्दछ, हतुवागढी ।

कसैकसैको दावी हो, हतुवागढी भनेको किराती राजाको दरवार हो । यही भएर सरकारी लिखतमा नै हतुवागढी दरवारक्षेत्र भनेर उल्लेख पनि पाइन्छ । कुनै बेला किराती राजा थिए होला, बेग्लै कुरा हो तर वि.सं. १८३० मा गोरखाली सेनाले यस क्षेत्रमा आक्रमण गर्दा यो चौदण्डी राज्यको एउटा प्रशासनिक क्षेत्र थियो । त्यति बेला गोरखाली सेनाले किराती राजालाई नभएर सेन राजाको सेवामा रहेका किराती सरदारहरुलाई हराएको थियो । यी सरदारहरु स्थानिय समाजमा ठुलाबडा हुनु स्वाभाविक थियो र राजा भनी मानसम्मान दिने क्रममा पछिल्ला दिनहरुमा साँच्चै गद्दीनसीन राजा नै भनेर बुझेको देखिन्छ । पछिल्ला समय तिनै सरदारहरुलाई राजाका रुपमा बुझी जातीय संघसंस्थाहरुले समेत किराती राजाको रुपमा व्याख्या गर्नपुग्दा इतिहास झनै अस्पष्ट हुनपुग्यो । सेन राज्य टुक्रिने क्रममा विजयपुर राज्य बनेको थियो भने एक जना सेन राजकुमारले कान्तिपुरलगायतका राजाहरुको सहयोगमा विजयपुरलाई पनि टुक्र्याएर बेग्लै स्वतन्त्र चौदण्डी राज्य निर्माण गरिएका थिए । तर यी जम्मै राजा मुकुन्द सेनकै वंशज थिए । चौदण्डी राज्यको उत्तरी भेक हो हतुवा । भौगोलिक रुपमा अप्ठेरो परेको हुँदा सुविधाका लागि हतुवा थुमलाई बेग्लै प्रशासनिक केन्द्रका रुपमा विकास गरेको थियो । गोरखाली सेनाले सुरुमा हतुवागढीमाथि विजय प्राप्त गरेर राजा शुभ सेनको राज्यमाथि धावा बोलेको थियो र त्यसको केही समयपछि चौदण्डीमै धावा बोलेर राजा शुभ सेनलाई आफ्नै राज्यबाट भाग्नुपर्ने अवस्था ल्याइदिएको थियो । तर स्थानियहरु हतुवागढीलाई स्वतन्त्र किराती राज्यका रुपमा लिन्छन् । पृथ्वीनारायण शाहको सेनासँग भिड्ने किराती राजा भनेर अटलसिं राईको नाम लिइन्छ । तत्कालीन समयमा ‘अतल राय’ नामका एक सैन्यअधिकारी भएको लिखत पाइन्छ । त्यसको तीस वर्षपछि भएको ‘वग्याल पर्व’मा फाँसीको सजाँय पाएको भनी ‘अटल राई’ को नाम आउँछ । अटल राय र अतल सिंहलाई एकै व्यक्ति मान्ने हो भने गोरखा सैनिकद्वारा मारिएको भन्ने कुरा असत्य सावित हुन्छ ।

राजा रणबहादुर शाहको शासनकालमा केन्द्रिय शासकविरुद्ध भएको ‘बग्याल काण्ड’मा उनै व्यक्तिको पनि संलग्नता देखियो र यस बेला उनी कारवाहीमा परेर काटिए । अटल सिं राजा नभएको मान्ने एउटा धारले भने यहाँ हाङहरुको राज्य थियो भन्ने मान्यता राख्दछन । तर इतिहासको कुनै सामग्रीले सेनबाहेक अरुको राज्यसत्ता देखाउँदैन । केही कुराको निक्र्यौल गर्नुपर्ने अभिभारासहित हतुवागढी पुगेको मात्रै नभएर यहाँको पर्यटकीय विकासमा पनि ध्यान दिनु पर्ने दायित्व थियो । श्री राइफल गुल्मको इलाकाभित्र रहेको गढीको वास्तुकला हेरेपछि स्पष्ट भयो, यो गढी मात्रै हो । दरवारको संरचना भनेर अनुमान गर्ने ठाउँ छैन । यो गढी वर्गाकारको चारै दिशामा चार वटा चुस्सो निकालिएको जस्तो देखिने बनावट हो । यही बनावट उदयपुरगढीमा पनि देख्न पाइन्छ । घोडा चढेर राजा यहाँ आउँथे र घुमेर फर्कन्थे भन्ने कहावतले प्रशासनको अधिकारीलाई राजा र उनको निवासस्थललाई नै दरवार भनिएको बुझ्न गा¥हो भएन । भौगोलिक बनावटअनुसार उक्त कथित दरवार गढीको दक्षिणी क्षेत्रमा अनुमान गर्न सकिन्छ ।

दुई टोली एकसाथ गएका थियौं । गढीलाई हेर्नु र गढीको पुरातात्विक महत्वमा आँच नआउने गरी विकास योजना बनाउनु हाम्रो टोलीको दायित्व हो । हाम्रो टोलीमा पनि मेरो प्रमुख दायित्व इतिहास, संस्कृति, पुरातत्व र पर्यटनको दृष्टिले पर्गेल्नु र सोहीअनुसार गुरुयोजना तयार पार्नु हो । गढीको डिटेल नापनक्सा लिनुका साथै त्यहाँ वरिपरि म्युजियमलगायतका के कस्ता निर्माण संरचना कसरी बनाउँदा हुन्छ भनेर दुई इन्जिनियरसँग विचारविमर्श गर्ने र एउटा टुंगोमा पुग्ने हुन्थ्यो । यसका लागि गढीभन्दा मुनि रहेको घोडेटार बजारमा पनि स्थानिय जनजीवनलाई नजिकबाट नियाल्यौं । हाम्रो काम सकिँदा पनि पूरै थुमको सर्भे गरिरहेको टोलीको काम सकिएको थिएन । उक्त टोलीलाई त्यहीँ छाडी हामी मात्रै फर्कने भयौं । भोजपुर (टक्सार) भएरै फर्कने भएपनि त्यहाँ अलमलिने अवस्था थिएन । अनि किन त्यत्ति विधि घुम्नु ?

हतुवागढीलाई पर्यटकीय क्षेत्रका रुपमा विकास गर्नक लागि हामी त्यहाँ पुगिरहेका हौं । तर भोजपुर (टक्सार) बाट दक्षिण लाग्ने अत्यासलाग्दो बाटोबाट कति नै पर्यटन आउला र ? हतुवागढीका लागि धरानबाट तीन घण्टामा पुग्ने नै बढी उपयुक्त देखिन्छ । हतुवागढीबाट कोप्चेसम्म मोटरबाटो बनिसकेको मात्रै नभएर दिनमा एउटा बस पनि लाग्दो रहेछ । त्यसपछि मोटरबोट चढेर नदी पार गर्न सकिन्छ । यो बाटोबारे जानकारी लिनु हाम्रो लागि अनिवार्यजस्तै भयो । हामी हिडेरै त्यहाँसम्म पुग्ने निधो ग¥यौं । तर खबर पायौं, मोटरबोट बिग्रिएकोले कोप्चेसम्म आउँदैन । सिम्ले पुग्नु पर्छ । कोप्चे हुँदै सिम्ले पुग्ने निधो भयो । केही परसम्म हामीलाई गाडीले पु¥याइदिने भयो । गाडी त्यस्तै बा¥ह किलोमिटर जति गुडेपछि म्याप हेर्दै गरेको सहयात्रीले भन्यो, गाडीलाई त्यहाँसम्म लैजाउ र फर्काउ, हामीलाई हिड्नु त छँदैछ । अलि फर्केर गयो भने हिड्ने बाटो नै रहेछ, त्यहाँबाट जाँदा सीधै सिम्ले पुगिन्छ । गाडीलाई फर्कायौं । नक्साले देखाएको ठाउँमा पुग्यौं र झर्यौं । त्यहाँबाट अलिकति ओरालो झरेर सोध्दा थाहा भयो, बाटो सही रहेछ । यो ठाउँको नाम कोल्टेटार रहेछ । पुरानो बाटो यही हो । नयाँ मोटरबाटो बनेपछि मान्छेहरु हिड्न छाडेको मात्रै हो ।
कोल्टेटारबाट ओरालो ओरालो झर्न थाल्यौं । ढुंगा विछ्याएर राम्रोसँग बनाइएको बनाइएका खुड्किलाहरु अब उप्किन थालेको छ । वनको स्याउलाले बाटो छोपिन पनि थालेको छ । कतिपय ठाउँमा स्याउला पन्छाउँदै र बाटो पहिल्याउँदै हिड्नुपर्ने अवस्था रहेछ । अलिकति होस् पु¥याउन सकेन भने स्याउलामा चिप्लिने र लड्ने जोखिम तड्कारो छ । एक सहयात्री त लड्न पनि पुगे । हिड्न छाडेको बाटो न प¥यो, करीब दुई घन्टाको बाटोमा जम्मा दुई ठाउँमा गरी तीन जना मान्छे विपरित दिशाबाट उक्लिरहेको भेट्यौं ।

ओरालो झरेर फेदीमा पुग्नै लाग्दा एउटा बिसौनीको भग्नावशेष देखियो । काठको मुढाहरु जमीनमा गाडेर छानोका रुपमा माथि जस्ता छाएको हुनुपर्दछ । तर अहिले त्यो बिसौनीको छानो च्याटिएर झुण्डिएको अवस्था छ । मुढाहरु पनि मक्किएर जमिनबाट छुटिएको र झुण्डिएको अवस्थामा छ । केही मुढाको भरथेगले बिसौनीको सम्झना दिलाइरहेको छ । अथवा भनौं, ढल्न नै लागेको अवस्था छ । हेर्दैमा दिक्क लाग्दो त्यो दृष्य विसंगतिको प्रतीक वा अर्थपूर्ण कविता प्रतीत हुन्छ । झट्ट हेर्दा विश्रामस्थल भनेर अडकल गर्न पनि मुस्किल नै हुन्थ्यो । त्यस ठाउँबाट अलि तल झरेपछि दुई चार घर र वारी देख्यौं । त्यहाँ हसनपुर गाउँविकास समिति भनेर टाँगिराखेको एउटा बोर्ड पनि देख्यौं । साविकका छ वटा गाविस रानीवास, होम्तंग, खैरंग, सिन्द्रंग, पात्लेपानी र हसनपुरलाई गाभेर हतुवागढी गाउँपालिका बनाइएको हो ।

सिम्लेसम्म जाने बाटोको केही जानकारी लिएर हामी अगाडि बढ्यौं ।

हसनपुर आएपछि त बाटो समथर नै रहेछ । गाडी पनि ल्याइँदो रहेछ । बाटोको छेउछेउमा राम्रै खेतीकिसानी चल्दो रहेछ । विभिन्न प्रकारका तरकारीहरु लहलहराइरहेको छ । उखुवारी पनि तन्नै रहेछ । गाडीहरु यिनै तरकारी तथा उखु लिनलाई आउने रहेछ । एक ठाउँमा उखु भर्न सकाएर गाडी गुडेको मात्रै थियो र उखु बेचेर आएको पैसाको हँसिलो अनुहारमा गनिरहेको किसान देख्यौं । पैसा गन्दै गरेका श्रीमानलाई मख्ख परेर हेरिरहेकी श्रीमतिको अनुहारमा झल्किन्छ, मेहनतको फल ।

हामी सोध्छौं, ‘‘हामीलाई पनि उखु बेच्नु हुन्छ ?’’ उखुको केही बोट भाँचेर ल्याउँछन र हामीलाई दिन्छन् । उखु किनेबापत दिएको पैसा खल्ती राखेको काइदा हेर्न लायककै थियो । उखु मोटो र रसिलो अनि गुलियो थियो । उखु चपाउँदै बाटो नाप्यौं ।
एउटा ठुलो नदी आयो, त्यसमाथि झोलुङ्े पुल छ । पुलबाट नदी तरेपछि धनकुटा जिल्ला पुगेका रहेछौं । अरुणको किनारै किनार हिडेर दक्षिण झर्दै गर्छौं । हामी तीन जना, कोही अगाडि कोही पछाडि । केही अघिसम्म म अगाडि अगाडि थिएँ भने एक ठाउँमा सुस्ताएपछि म पछि नै प¥यो । पछि पर्नुको खास कारण फोटोग्राफी थियो । एक ठाउँमा पुगेपछि एक जना सहयात्री रुखको छायाँमा सुस्ताइरहेको भेटियो । निकै गा¥हो भएको रहेछ ।

केही अगाडि बढेपछि मोटरबोटको आवाज आउँछ । सिम्ले आइपुगेको हो र ? तर सोध्नलाई त्यहाँ कोही थिएनन् । त्यो आवाज विलायो पनि । एक सहयात्री अगाडि नै छ । त्यहाँ स्कूल र केही घरहरु पनि देखियो । अलमल्याउने फाटेका बाटाहरु थुप्रै छन् । अगाडि हिडेका सहयात्रीले अलि परबाट कराएर बाटोका बारेमा दिएको निर्देशन कानमा ठोकिन आयो । आवाजलाई पछ्याउँदै उनको नजिक पुगियो । मोटरबोट नै रहेछ । तर छु्ट्यो । सिम्ले यही हो ।

बाटोको छेवैमा रहेको घरको दलानमा मोटरबोटको टिकट पाइने ठाउँ भनेर बोर्ड टाँगिएको छ, । तर बन्द । त्यहाँ होटेल पसलहरु संचालित छन् । एउटा होटेलमा गएर थचक्क बस्यौं । बोट भर्खरै गएको र अर्को टीप गर्न आउने–नआउने ठेगाना नभएको बताए, होटेल साहुजी धिरज राईले । साहुजी ज्यादै भलादमी परेछ, यताउता फोन गरेर आफैले बुझ्नु भयो । त्यही होटेलमा चिया पकाउन लगाएर पियौं पनि । केही बेरपछि एक जना महिला आइपुगिन् र बोलिन् ‘‘मोटरबाटेको टिकट काट्ने भाइ सबै पैसा बोकेर हिडिसक्यो त’’ अर्थात् मोटर बोट भोलि विहान मात्रै आउने हो ।

के गर्ने ? चालीस मिनेट जति अगाडि बढ्ने हो भने एउटा वस्ती आउँछ । त्यहाँ वास वस्न सकिन्छ । त्यहीँबाट भोलि विहान मोटरबोट चढेर जान सकिन्छ । वासै वस्ने हो, उही मोटर बोट चढ्ने हो भने त्यहाँ गइराख्नु प¥यो नै किन ? सिम्लेमै बस्दा पनि त भयो नि भन्ने निधोमा पुग्यौं । अब धिरजकै होटेलमा वास बस्ने पक्का भयो ।

अगाडि अरुण दुई जिल्लाको सीमा भई बगिरहेको छ । नदीमाथि फलामको झुलुङ्गे पुल पनि छ । पुल बन्नुअघि वारिपारि गर्न ट्वीनबाहेक अर्को उपाय थिएन । ट्वीनको अवषेश अझै पनि देख्न पाइन्छ त्यहाँ । पुल तरेर पुनः एक पल्ट भोजपुर टेक्यौं र यसरी नै समय बिताएर बस्यौं ।

खरले छाएका पन्द्रह सो¥ह वटा जति घरहरुको सानो वस्ती हो, सिम्ले बजार । आधा जति त खाने पिउने होटेल नै । आठ वटा मात्रै त्यहीँको रहेछ, अरु जम्मै बाहिरको भन्नुको तात्पर्य बाँकी बाहिरबाट आएर बसेका हुन् । सिम्ले सयौं वर्षअघिदेखिको पुरानै वस्ती रहेछ । हामी बसेको होटेलका मालिक धिरज राईले भनेर थाहा भयो, २०४१ सालमा ठुलो पहिरो आएको थियो र पुरै सिम्लेलाई ध्वष्ट पारेको थियो । त्यसपछि फेरि बस्ती बसाइएको हो ।

सिम्ले बजार पुरानो र चल्तीको बाटो थियो तर नयाँ बाटो खुलेपछि यो बजार सुकेको रे । खोटाङ, भोजपुर र धनकुटाको लागि केन्द्र यही रहेछ । तर कोरोना कोविड–१९ का कारण लकडाउन भएको बेलामा मोटर गुडेन । छोटो र पुरानो यही बाटो हिड्न थाल्यो ।
‘‘उसोभए कोरोना महामारीकै कारण यो बाटो ब्युँटिएको हो त ?’’– म सोध्छु । र, मुस्कुराएर धिरज राई जवाफ दिनुहुन्छ– ‘‘ब्युँटिएकै त भन्नु प¥यो । तर कोरोना सँधै रहिरहोस् भन्न पनि मिलेन । अब यस्तै हो ।’’

हेर्दा भद्रभलादमी देखिने एक जना पसलमा छिर्नुभयो । स्थानिय नै हुनुहुँदो रहेछ । पछि मात्रै थाहा भयो, गाउँमा रहेको विद्यालयको प्रधानाध्यापक हो । अघि बाटोमा त्यो स्कूल देखेका थियौं । सामान्य कुराकानी हुँदै ग¥यो । धेरै कुराको जानकारी रहेछ । रक्सी थपी थपी खाइरहनु भएको थियो । सुरुमा राम्रैसँग कुरा बढेको थियो, तर जति जति रक्सीको गिलास रिटिँदै गयो, उति उति उहाँको कुरा गराईको पारा पनि फेरिँदै गयो । हरेक कुरामा निहुँ खोज्ने उनको पारा निको लागेन । धेरै हिडेर थाकेको र निद्रा लागेको बहाना गरी कोठामा पसें ।

निदाउने समय त त्यो थिएन, तर पसलमा अरुसँग कराइरहेको आवाज बाटो पारीको मेरो सुत्ने कोठासम्म ठोक्किन आइरहेको थियो । अघि नै पसल बन्द गर्न पाए आनन्दले निदाउन पाउँथें भनिरहेका साहुजी धिरज त्यति बेलासम्म के गरिरहेको थाहा भएन । तर घडीले १० बजाइसकेको थियो । ती प्रधानाध्यापक घरतिर लाग्ने सुरसार कसेको पनि बुझियो । उनी कति लडखडाइसकेको भनेर त देखिँन तर बाटोमा एक पल्ट लडेर ढुँगामा पछारिएको आवाज भने डरलाग्दो गरी आयो । उहाँ प्रधानाध्यापकबाट गाउँमा विद्यार्थीले के कस्ता कुरा सिक्ने हुन् ?

०००

भोलिपल्ट विहान बाटोमा ग्वारग्वार्ती हिडेका खच्चडहरुको पदचापले मेरो निद्रा खलबलियो । उठ्छु । खच्चडहरु झुलुङ्गे पुलबाट भोजपुरतिर लगिरहेको रहेछ । आफ्नो नित्यकर्म सक्दापनि अर्को कोठामा निदाइरहेका दुई सहयात्री ब्युँझेका थिएनन् । उठाउन ढोकामा धकधक्याएँ । उठेकै होइनन् । तल अरुण नदीमा मोटरबोट आइपुगेको आवाज आयो । ठुलै आवाज दिएर बोलाउँदा भने हत्तरपत्तर उठ्नु भयो । उहाँहरुको नित्यकर्म सकिँदासम्ममा त्यो मोटरबोट फर्कन पनि भ्याइसके । दोस्रो आयो, त्यसमा पनि चढ्न भ्याइएन । तेस्रोको पर्खाइ अरुणको बगरमा नै भयो र बल्लबल्ल चढ्यौं ।

मोटरबोट चढेको यो मेरो पहिलो अनुभव हो । स्पीड देखेर पहिले त अलि डराएको थिएँ । खुवालुङ पनि देख्यौं । नदीको बीच भागमा रहेको खुवालुङ एउटा ठुलो ढुंगा मात्रै नभएर स्थानिय समुदायको इतिहास, संस्कृति र आस्था पनि जोडिएको एउटा स्मारक हो । तर ठुलो मोटरबोट चलाउन बाधा पारेको भनेर यसलाई फुटाल्ने योजना राज्य शक्तिले बनाएपनि समुदायले असन्तुष्टि मात्रै पोखेनन्, ठुलै विरोध पनि सामना गर्नुप¥यो । विरोधको आवाज बुलन्द भइरहेकै बेला हामी त्यहाँ पुगेका थियौं । खुवालुङलाई झलक्क मात्रै देख्न पायौं, तुरुन्तै तल हुट्टियौं ।

एक ठाउँमा हामीलाई झा¥यो र अर्कोमा चढायो । अघिल्लो मोटरबोट सानो र खुल्ला थियो भने यो अलि ठुलो र गाडी चढेजस्तै छानो भएको । हेर्नलाई सानो झ्यालबाट नियाल्नु पर्ने । बराह क्षेत्रमा दर्शनका लागि आएकाहरु यसमा चढे । चतरामा पुगेपछि मोटरबोटको यात्रा सकियो । बगरबाट उक्लेर चतरा बजारमा पुग्यौं । भोजनालयमा पनि अर्डर गरेपछि मात्रै खाना पकाउँदो रहेछ । खाना पकाउन लगाएर खाइसक्दा पनि हाम्रो गाडी आइपुगेन । त्यत्तिन्जेल चतराको पुल तरेर अलि परसम्म पनि हिड्यौं । त्यस्तै आधा घण्टाजति पछि गाडी आइपुग्यो र चतरा छाडेर निजगढतर्फ लाग्यौं । यो दिन हाम्रो वास यहीँ तय भएको थियो ।